1. Arloa kopurutan
2016an 116 kexa aurkeztu dira ogasun arloan, eta erakunde honetan izapidetu diren kexa guztien %5,37 izan da hori. Honakoa izan da eragindako administrazioen araberako banaketa:
• Tokiko Administrazioa 43
• Foru Administrazioa 36
• Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorra (Eusko Jaurlaritza) 2
Aztertzen diren gaiak edo azpiarloak kontuan hartuta, honela sailka daitezke jasotako kexak:
• Tokiko zergak 32
• Administrazioaren funtzionamendua eta prozedura administratiboa 31
• Foru zergak 22
• Tasak 21
• Prezio publikoak 8
• Kontratazio-araubidea, ondarea eta administrazioaren erantzukizuna 1
• Beste alderdi batzuk 1
Urtea ixtean aipatu arloan aztertu ditugun kexen izapidearen xehetasunari dagokionez, 2016ko abenduan honakoa izan da informazio estatistikoa:
Era berean, zehaztu beharra dago aurreko urteetan aurkeztu ziren herritarren kexen beharrezko kudeaketak baldintzatu duela 2016an aipatu arloan jasotako kexen azterketa, izan ere, jarduera-eskaera horien izapideak ezin izan ziren amaitu abiarazi ziren urtean.
2. Kexarik aipagarrienak
Herritarrek egindako kexa eta kontsultetan jorratzen den kasuistika zabalak horien aukeraketa zaildu egiten du. Nolanahi ere, nabarmendu beharra dago eremu horren barruan tokiko tributazioaren esparruari buruzko erreklamazioek daukaten pisua. Tokiko administrazioa da herritarrengandik hurbilen dagoen administrazioa; horrenbestez, hori da zerbitzu gehien ematen dituena eta herritarren eskaerak eta beharrizanak neurri handiagoan estaltzen dituena.
Aurreko ekitaldietan ere egin izan dugun bezala, zerga-garrantzia duten harreman juridiko pribatuen esparruko ez-ordaintze egoerak aipatu behar ditugu, zehazki, alokatutako ondare higiezinen jabeen ezjakintasuna zergadunaren ordezkoak izanik higiezin horietako bizilagunei eragiten edo mesede egiten dieten tasen ordainketari dagokionez (ur-, saneamendu-, zabor- eta estolderia-tasak). Halaber, etxebizitza bat eskuratzen dutenentzako harrigarria izan ohi da zerga-legeriak erantzukizuna eurengan eratortzea eta, ondorioz, udalak eurei eskatu ahal izatea higiezinaren aurreko titularrak, hura jabea zenean, ordaindu ez zituen eta preskribatu ez diren Ondasun Higiezinen gaineko Zergaren (OHZ) kuoten ordainketa.
Aipagarria da hiri-lurren balio-gehikuntzaren gaineko zerga-kontzeptuaren tributazioari lotutako herritarren haserrea; izan ere, higiezinak eskuratu zireneko prezioa baino balio txikiagoaren truke eskualdatzea egoera erreala da trafiko juridikoan,higiezinen sektorearen krisiaren ondorioz, eta ez da jaso zerga hori arautzen duten arauetan. Horrez gain, katastro-balioaren egokitze berriaren emaitzek agerian jarri dute, Lurralde Historiko batzuetan, lurzoruaren balioak ez duela gehikuntzarik jasan.
Tokiko tributazioari dagokionez, Ararteko erakundeak honako gomendio eta iradokizun hauek igorri ditu 2016an:
2016ko apirilaren 19ko gomendioa, Mungiako Udalari, zabor-tasa gisa igorritako likidazioak ofizioz baliogabetu zitzan, familia kexagileari ez zitzaiolako inolako zabor-bilketa zerbitzurik ematen ari.
2016ko irailaren 27ko gomendioa, Erandioko Udalari, eskulanaren benetako kostu erreal gisa esleitutako zenbatekoa nahikoa arrazoitu ez izanagatik, hirigintza-zerbitzuengatiko eta Eraikuntza, Instalazio eta Obren gaineko Zergarengatiko (EIOZ) tasen kontzeptu gisa igorritako likidazioetan, bai eta EIOZren zerga-oinarria zehazteko orduan BEZaren kontzeptupean kexagileak ordaindutako zenbatekoak barne hartu izanagatik ere.
2016ko azaroaren 29ko gomendioa. Horren bidez, Urrunagako Administrazio Batzordeari gogorarazi zitzaion ordenantza fiskalak aldatzeko prozedurari jarraitu behar diola, ur-horniduraren tasa igo ahal izateko.
Horrez gain, Ondasun Higiezinen gaineko Zergari buruzko maiatzaren 18ko 4/2016 Foru Araua onestearekin batera familia ugarien aldeko hobariak kentzearen ondorioz, Arartekoak honako hau iradoki zion Bizkaiko Foru Aldundiko Ogasun eta Finantza Sailari: hausnarketa prozesu bat has zezala, Lurralde Historiko horretan seme-alabak dituzten familiei laguntzeko neurri eta baliabide ekonomikoen sustapenaren eremuan sakondu eta aurrera egin ahal izateko, hala, familiek euren bizi-proiektuak autonomiaz garatu ahal izateko. Familiek beren gain hartzen duten ahalegin ekonomiko handia kontuan hartu behar da, eta horretarako, ezinbestekoa da kostuak konpentsatzeko neurriak ezartzea.
Ildo horretatik, ondoko hau gogorarazi zitzaion: erabakiak hartu baino lehen, foru-sail horrek aktibatu nahi dituen zerga-neurriek seme-alabak dituzten familiengan izan ditzaketen eraginak aztertu behar dituela, bai eta zerga-onurak kentzen dituzten zerga-erreformak ere.
Azkenik, Bizkaiko Foru Aldundiko Ogasun eta Finantza Sailak aurrerapausoak egin beharko lituzkeela azpimarratu zen, oro har, familientzako zerga-onurak homogeneizatzeko, seme-alabak dituzten familiak Euskal Autonomia Erkidego osoan, beren bizitokia edozein dela ere, sistema berdintsu batez babesturik egon daitezen.
Foru-tributazioari buruzko gaiei dagokienez, kexa gehienak Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergari (PFEZ) buruzkoak izan dira. Zerga horri dagokionez, behin eta berriro azaltzen diren hainbat problematika daude: zerga ordaintzeko modua hautatzeko epealdia, ohiko etxebizitza erosteagatiko kenkariaren aplikazioa, familia-kenkarien konfigurazioa eta kenkari orokorra kentzeak zerga-kuotan daukan eragina, ekitaldian jasotako etekin guztiak kapital-errentetatik eratortzen direnean, esaterako, zergadunak jaso dituen diru-sarrera bakarrak etxebizitza baten alokairuaren ondoriozkoak direnean edo kapital txiki batek sortu dituen etekin ekonomikoen ondoriozkoak direnean.
Halaber, aipatu beharra dago baita ere Arartekoak 2016ko apirilaren 4ko gomendioa igorri ziola Arabako Foru Aldundiko Ogasun eta Finantza Sailari, Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergaren (PFEZ) auto-aitorpenen prestazioaren aplikazio telematikorako sarbide elektroniko neutrala bermatu zezan.
Zergadunak bere desadostasuna agertu zuen, PFEZaren auto-aitorpena egiteko aurkezpen telematikorako aplikazioak, 2014ko ekitaldian, Microsoft teknologia izatea eskatzen zuelako (Windows eta Explorer). Hau da, aplikazioaren konfigurazioa ez zen bateragarria beste teknologia batzuen erabilerarekin, libreak zein ordainpekoak.
Zerga administrazioaren funtzionamenduari dagokionez, oraindik ere betiko patologiak antzematen dira: herritarrek aurkeztutako erreklamazioen edukiari berariaz eta epe barruan ez erantzutea, egiturazko arazo ekonomikoak dauden kasuetan ordainketak geroratzeko akordioetara iristeko zailtasunak eta ondasunen enbargatzea, normalean, egoera zaurgarrietan dauden pertsonen titulartasunekoak diren kontu korronteetan dauden saldoei dagokienez.
Aitortu beharra dago, oro har, euskal zerga-administrazioak zorra kitatzea ahalbidetzeko ordainketa-akordioak egitearen alde agertzen direla, eta duintasunez ematen dietela arreta zordunaren oinarrizko beharrei. Zailtasunak sortzen dira likidazio faltak egiturazko izaera hartzen duenean zordunarentzat edo eragindako pertsonak aurreko zatikatzeren bati lotutako baldintzaren bat bete ez duenean, zor berriak betearazpen bidean sartzea utzi duelako edo ezin izan duelako hilekoren bat ordaindu.
Egoera zailetan ekonomia xumeek nekez egingo diote aurre ordainketak egiteko egutegiari, euren eta seme-alaben bizimodua ateratzeko baliabideen zati oso handia horretarako bideratu behar baldin badute, nahiz eta metatutako zorra ordaintzeko borondate sendoa izan.
Pertsona batzuen zaurgarritasun egoerak oso zail egiten du metatutako zorraren ordainketari aurre egin ahal izatea, ez bada bere egoera ekonomiko prekarioarekin bateragarria den zatikatze berri bat ematen.
Hori dela eta, komenigarria izango litzateke zerga-administrazioek kasu horietako inguruabarrak aztertzea, gizarte-zerbitzuekin koordinatuz, kudeaketa publikoari dagokion eraginkortasun-printzipioa kontuan hartuz, zeinak zor diren zenbatekoen itzulera bideratzeko eskatzen duen, horrek gizarte-bazterkeria prozesua gaizkiagotu gabe.
Ordainketa zatikatzeko eskaera ezetsi edo atzera bota ostean, zerga-bilketa prozesuak aurrera jarraitzen du eta ondasunen enbargoarekin amaitzen da, normalean, zordunen kontu korronteetan eskuragarri dauden saldoak enbargatuz.
Zerga-administrazioa Prozedura Zibilaren Legeak (PZL) ezartzen dituen mugetan jardun behar da. Hala eta guztiz ere, zordunari dagokio muga horiek bete diren egiaztatzea eta, hala ez bada, eragozpenaren aurkako errekurtsoa jartzea, non PZLren 607. artikuluan ezarritako muga ekonomikoak gainditu direla ulertzeko arrazoiak azaldu behar diren, eta, ondorioz, enbargoak zenbatekoari dagokionez ezin enbargatu daitezkeen ondasunei eragin diela ulertu behar den.
Prozedura hori konplexua da, eta aholkularitza eta laguntza egokirik gabe oso zaila da giza-baliabide eta baliabide ekonomiko urriak dituzten pertsonek horiei egoki aurre egitea.
3. Araudi- eta gizarte-testuingurua
Bereziki azpimarragarria da 2016. urtean Konstituzio Auzitegiaren (KA) Osoko Bilkurak hartutako bi erabakik izan duten garrantzia, foru fiskalitatearen eremuan eragina izan dutenak: 2016ko ekainaren 23ko eta abenduaren 1eko epaiak.
Otsailaren 19ko 1/2010 Lege Organikoa, Auzitegi Konstituzionalaren eta Botere Judizialaren lege organikoak aldatzekoa, onartu zenetik, Auzitegi Konstituzionalari dagokio Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiko lurraldeetako zergen foru arauen aurka jarritako errekurtsoak ezagutzea, errekurtso horiek lurraldeen eskumenen baitan eman badira. Izan ere, eskumen horiek Konstituzioaren lehenengo xedapen gehigarriak bermatzen ditu eta Euskadiko Autonomia Estatutuaren 41.2. a) artikuluan aitortzen dira.
Zergen foru arau horiek blindatzeko eman zen justifikazioa da, lurralde bakoitzeko Batzar Nagusiek onartutako arauek, Konstituzioaren lehenengo xedapen gehigarriaren arabera, estatuko gainontzeko lurraldeetan Gorte Nagusiek onartzen dituzten legeak mantendu, ezarri eta erregulatu ditzaketela. Hau da, zergei dagozkien foru arauek estatu mailako legeak ordezten dituzte lurralde historiko bakoitzean eta, beraz, lege horien pareko inpugnazio-erregimena izan beharko lukete.
2016ko ekainaren 23ko epaian, Konstituzio Auzitegiko Osoko Bilkurak 1/2010 Lege Organikoaren aurrean bildutako konstituzio-kontrakotasun errekurtsoen oinarritzat hartutako argudioak aztertu eta gaitzesten ditu eta Lege Organiko horren konstituzionaltasuna berresten du eta, horrenbestez, bai eta Lurralde Historikoen zerga-arauen kontrolean duen eskumena ere.
Epai horretan, Konstituzio Auzitegiak honako hau defendatzen du: foru-araudien aurkaratze-erregimenaren aldaketak, 1/2010 Lege Organikoan barne hartzen denak, ez dakar orain arte zerga foru arauek eragindako pertsona fisiko eta juridikoei aitortu zaien bermeen konstituzionalki onartezina den murrizketarik. Hala, adierazten da foru arauen aurkaratze-erregimenean egindako aldaketa foru autonomiaren defentsa-baliabide gisa arbitratzen dela eta, aldi berean, bai eta Nafarroako Foru Komunitatean indarrean dagoen sistemarekin bermeak alderatzeko neurri gisa ere.
Halaber, epaiak ukatu egiten du zerga foru arauen erregelamendu-mailak Konstituzio Auzitegiaren jurisdikzio-objektutik baztertzea, Konstituzioak ez duelako diseinatu jurisdikzio konstituzionalaren eredu itxirik, Konstituzio Auzitegiak ezagutu ditzakeen prozesu konstituzionalen zerrenda itxi eta zehatz bat barne hartzen duena, eta ez du barne hartzen ezta ere errekurtsoak jartzeko legezkotasuna duten pertsonen eta erakundeen zerrendarik.
Hala ere, agian, epai horren alderdirik eztabaidagarrienak ondokoak dira: Konstituzio Auzitegiak kontrolpean hartzen duen zerga-arauaren kontzeptuaren mugaketa eta konstituzionaltasunaren parametroaren konfigurazioa.
Hala, Konstituzio Auzitegiak aitortzen du zerga foru arauen baliozkotasunaren berehalako edo zuzeneko parametroak direla, Konstituzioaz gain, bai Autonomia Estatutua bai maiatzaren 23ko 12/2002 Legea, Euskal Autonomia Erkidegoarekiko Ekonomia-ituna onartzen duena, Estatuaren eta Lurralde Historikoen arteko zerga-harremanak agintzen dituzten arauak direlako. Horrez gain, honako hau ere adierazten du: “son parámetro mediato o indirecto del enjuiciamiento de aquella validez, por expresa remisión de la Ley del concierto, tanto las normas estatales reguladoras de los diferentes tributos que configuran “la estructura general impositiva del Estado” (art. 2.1.2 de la Ley del Concierto Económico) como “la Ley General Tributaria” [art. 3 a) de la Ley del Concierto Económico], pues únicamente en contraste con las mismas puede comprenderse el concreto alcance y comprobarse el correcto ejercicio de las competencias normativas que les han sido reconocidas”.
Halaber, gaineratzen du zergak arautzen dituzten estatuko arauak ere foru-arauen konstituzionaltasunaren parametro gisa konfiguratzen direla, baina soilik foru lurraldeek euren zerga erregimen propioa mantendu, ezarri, arautu eta kudeatzeko eskumenak Estatuaren zerga egitura orokorra kontuan hartzen duen heinean; izan ere, Lurralde Historikoek ezaugarri hauek betetzen dituzten zergak ezarri behar dituzte: “identificable la imagen de los que integran el sistema tributario estatal (…) sin que quepa exigir una identidad regulatoria completa que llegue al punto de considerar que cualquier elemento contenido en la norma estatal reguladora de cada una de las figuras tributarias que integran dicho sistema sea un elemento configurador de la estructura general impositiva del Estado.”
Hala ere, Konstituzio Auzitegiak mugatu eta zehaztu egiten du Batzar Nagusietatik datozen zerga foru arau guztiak ez daudela bere kontrolpean; aitzitik, arau mota zehatz bat baino ez dago bere kontrolpean: “aquellas que hayan sido dictadas en el ejercicio de las competencias reconocidas por el art. 41.2.a) EAPV, a saber, las que se dirijan a mantener, establecer y regular, dentro de su territorio, el régimen tributario, atendiendo a la estructura general impositiva del Estado. Las restantes normas forales fiscales, esto es, las que no se dirijan a replicar los tributos integrantes del sistema impositivo común, quedarían fuera del ámbito de las competencias de este Tribunal, por no traspasar el umbral de la legalidad ordinaria, correspondiendo su exclusivo control, directo e indirecto, a los tribunales ordinarios a través del sistema de recursos previsto en las correspondientes leyes procesales”.
Horrez gain, 2016ko amaieran, Konstituzio Auzitegiko Osoko Bilkurak, 2016ko abenduaren 1eko epaian, konstituzioaren kontrakotzat eta baliogabetzat jo zuen Gipuzkoako Lurralde Historikoko Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zerga arautzen duen abenduaren 29ko 10/2006 Foru Arauaren 30.2 artikulua.
Konstituzio Auzitegiak, Batzar Nagusiek zenbatespen objektiboko erregimena ezarri zein kentzeko aukera dutela aitortu ostean, ondoko hau azpimarratu du 10/2006 Foru Arauari dagokionez: “acogió la aplicación del método de estimación objetiva por signos, índices o módulos, para la determinación del rendimiento neto de las actividades económicas “que reglamentariamente se establezcan” (art. 30.1), eso sí, precisando, a renglón seguido, que su aplicación “nunca podrá dejar sin someter a gravamen los rendimientos reales de la actividad económica”, de manera que, “en el supuesto de producirse diferencia entre el rendimiento real de la actividad y el derivado de la correcta aplicación de esta modalidad de determinación del rendimiento neto, se procederá al ingreso o devolución de la cuota resultante, sin que resulten exigibles el recargo por ingreso fuera de plazo, los intereses de demora o las sanciones” (art. 30.2).
Hain zuzen ere, 30. artikuluko bigarren atal hori da Konstituzio Auzitegiak baliogabetzat jo duena, “zuzeneko zenbatespen desegokitzat” jotzen duen kontzeptua sortzen duelako; izan ere, zenbatespen objektiboko metodoa eta zenbatespen zuzeneko metodoa bata bestearen ondoren aplikatzea ahalbidetzen du zerga-betebehar berdina kalkulatzeko, eta horrek, Konstituzio Auzitegiak defendatu duenaren arabera, “vulnera la regla de armonización impuesta en el art. 3 a) de la Ley 12/2002 que obliga a los Territorios Forales a adecuar su normativa a la Ley General Tributaria en cuanto a terminología y conceptos, lo que determina la nulidad del precepto foral por desfigurar el concepto de estimación objetiva contenido en este último texto legal del Estado, sin que existan especialidades o peculiaridades en la Ley del Concierto que permitan, ex art. 3.a) de la Ley 12/2002, apartarse del mismo”.
Hala, Konstituzio Auzitegiak honako hau argudiatu du: “Si bien es cierto que el contenido de la estimación objetiva por signos, índices y módulos del Territorio Histórico puede ser diferente al establecido en el Territorio Común, las Normas Forales sobre el IRPF deberán en todo caso –y porque así lo exige el art. 3.a) de la Ley del Concierto− respetar las características intrínsecas del concepto de estimación objetiva ofrecido por la LGT. En este sentido, la estimación objetiva por signos, índices o módulos de la base imponible de un tributo por su propia naturaleza sólo puede arrojar un resultado estimativo a diferencia de lo que acontece con la estimación directa. Por ello, no puede considerarse que respeta el concepto de estimación objetiva contenido en la LGT aquel régimen que obliga al contribuyente, en el supuesto de producirse diferencia entre el rendimiento real de la actividad y el derivado de la correcta aplicación del régimen de estimación objetiva, “a proceder al ingreso o devolución de la cuota resultante” (art. 30.2 de la Norma Foral 10/2006), pues la inamovilidad de la cuantía derivada de la correcta aplicación de la estimación objetiva es una característica intrínseca de aquel régimen de determinación de la base del tributo. En este mismo sentido se pronunció la Sala de lo Contencioso-administrativo del Tribunal Supremo en su Sentencia de 23 octubre 2014 (Recurso de Casación núm. 230/2012), al resolver un recurso frente a una norma foral fiscal distinta (el artículo 26.2 de la Norma Foral del Territorio Histórico de Gipuzkoa 8/1998, de 24 de diciembre), pero de contenido similar a la enjuiciada en el presente proceso”.
Konstituzio Auzitegiaren adierazpen horren birtualtasun materiala (Euskal Autonomia Erkidegoko Justizia Auzitegi Nagusiak sustatutako konstituzio-kontrakotasun auzi bat ebazten duena) mugatua da; izan ere, PFEZaren erreformaren eta PFEZa arautzen duen 3/2014 Foru Arauaren onespenaren erreformaren kariaz, desagertu egin da zenbatespen objektiboaren erregimena PFEZaren jarduera ekonomikoen errendimendua zehazteko metodo gisa. Hau da, gaur egun zuzeneko zenbatespen-sistema baten bidez baino ezin da zehaztu jarduera ekonomikoen errendimendua. Hala eta guztiz ere, zerga foru arauen “baliozko auzipetzearen bitarteko edo zeharkako parametroa”ren garrantzia azpimarratzeagatik da adierazpena garrantzitsua, izan ere, terminologia eta kontzeptuei dagokienez Tributuen Lege Orokorrera egokitzeko betebeharra ezartzen du.
Tributu-ordenamedua oso ordenamendu dinamikoa da, eta ohikoa izaten da zerga nagusiei (bai foralei bai tokikoei) eragiten dieten aldizkako aldaketak, eguneraketak, egokitzapenak eta zuzenketa teknikoak onartzea. Horrela, tributuak aplikatzerakoan saiheste eta bidegabekeria egoerak ekiditea da asmoa. Egokitzapen horietako batzuk eman dira zerga-araudia Euskal Zuzenbide Zibileko ekainaren 25eko 5/2015 Legean jasotako aurreikuspenetara moldatzeko.
Edonola ere, argitalpen hau nabarmendu beharra dago: Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioaren tasa eta prezio publikoei buruzko Legearen testu bategina onesten duen 1/2007 Legegintzako Dekretua aldatzen duen apirilaren 7ko 4/2016 Legea.
Halaber, aipatu beharra dago, iruzurraren aurkako borrokaren testuinguruan, hiru Lurralde Historikoek Foru Ogasun horiekin zorrak dituztenen zerrenda argitaratu zutela 2016an.
Azkenik, adierazi beharra dago 2016an hiru Lurralde Historikoetan amaitu dela ondasun higiezinen katastro-balio egokitzeko prozesua. Neurri hori hartzeko eskaera asko jaso izan dira, krisi ekonomikoak eta eraikuntza-krisiak ondasun higiezinen merkatuaren balioan izan duten eragina ikusita. Horrek eragin zuzena izango du, besteak beste, 2017an igorriko den Ondasun Higiezinen Zergaren zerga-bilketan: izan ere, balorazio berriek 2017ko urtarrilaren 1etik aurrera izango dituzte ondorioak.
Bizkaiari dagokionez, balioen eguneraketa horren aurretik bi foru arau onetsi dira: Ondasun Higiezinen gaineko Zergari buruzko maiatzaren 18ko 4/2016 Foru Araua eta Higiezinen Katastroari buruzko maiatzaren 18ko 3/2016 Foru Araua.
2016an indarrean zeuden balio-ponentziak onetsi zirenetik berriak onetsi diren arte denbora luze igaro denez, oro har, katastro-balioak 2016an erabilitako balioak altuagoak dira. Igoera horri aurre egite aldera zerga-tasa murriztu da.
Hala, katastro-balioaren igoera konpentsatze aldera, gutxieneko karga-tasa bat ezarri da hiri-ondasunentzako eta beste bat landa-ondasunentzako, aurreko araudian indarrean zeudenak baino txikiagoak direnak, bai eta bi kategoria horietako bakoitzeko gehieneko tasa bat ere. Hala ere, hiri-ondasunei dagokienez, eta erabileren arabera, gehienekoak baino handiagoak diren karga-tasak onesteko aukera ematen zaie udalei.
Gaikuntza hori, bai eta horren zehaztapenak ere, zabal eztabaidatuak izaten ari dira katastro-balio jakin bat gainditzen duten bizitegi-erabilerako hiri-ondasunei dagokienez euren ordenantza fiskalean ordenantzak ezartzen duen zerga-tasa areagotua barne hartu duten udaletan.
Horrez gain, familia ugarien aldeko hobari fiskalak ezabatu izanak desadostasuna eragin du.
Etxebizitzaren funtzio soziala zergan sartu izana arau horren beste alderdi azpimarragarri bat da (eta eztabaida eta zalantzak eragingo dituela aurreikusten da); izan ere, 4/2016 Foru Arauak tokiko erakundeei ahalmena eman die euren ordenantza fiskalean zergaren kuota likidoaren 100eko 50era arteko hautazko errekargu batekin kargatu ahal izateko bizitegi-erabilerako higiezinak diren baina subjektu pasiboaren edo besteren baten –alokatuta edo erabiltzeko lagata– ohiko bizilekua ez diren higiezinak. Errekargu hori urtero sortu eta likidatuko da zerga horren kuotarekin batera.
Antzeko aurreikuspen bat barne hartu da OHZn, Arabako Lurralde Historikoan Ondasun Higiezinen gaineko Zergari buruzko uztailaren 19ko 42/1989 Foru Arauaren 15. artikulua aldatzen duen urriaren 26ko 12/2016 Foru Arauan.
Lurralde Historiko horretan katastro-balioen eguneraketa Vitoria-Gasteiz udalerrian zentratu da; oro har, higiezinen katastro-balioak behera egin duela antzeman da.
Azkenik, Gipuzkoako Lurralde Historikoan badirudi higiezinen katastroaren balioaren eguneraketak higiezinen katastro balioaren areagotzea ekarri duela.
4. Jarduera-planaren esparruko bestelako esku-hartzeak
Herritarren kontsultak eta kexak aztertu eta ebaztea da Ogasun Sailaren eginkizun nagusia. Alabaina, arloan garrantzia eskuratu du ofiziozko jardunbideen sustapenak, araudian aldaketak egiteari eta herritarrentzat hobeak diren administrazio-praktikak ezartzeari dago bideratuta horren xedea.
2016an ofiziozko hainbat espediente hasi dira, OHZren ondorioterako hiri-lurzoruaren mugaketa berrikuste aldera, zehazki, egungo xedea hertsiki nekazaritza-erabilerakoa edo -helburukoa izan arren urbanizagarri gisa sailkatuta dauden lursailei dagokienez.
Hala, saihestu egingo litzateke hirigintza-plangintzarako tresnak onartu gabe dituzten hirigintza-lurretan kokatutako lur-sailek, OHZri dagokionez, bidezko prezioa baino askoz altuagoa den zerga-presioa jasatea. Izan ere, nahitaezko desjabetzea gertatuz gero, lur berberak jasoko lituzkete, lur horien egungo erabilera nekazaritzari dagokiona delako halabeharrez.
Halaber, Bastidako Udalari adierazi zitzaion bere webgunearen bitartez hedatzen ari zen Hiri-lurren Balio-gehikuntzaren gaineko Zerga arautzen duen ordenantza fiskalaren testua eguneratu zezala, hutsegiteak egitea eragiten zuelako. Txosten hau amaitu den egunean, oraindik ez dira udalaren webgune ofizialean argitaratu 2015eko abenduan ordenantzaren testuan barne hartutako aldaketak.
5. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
Espainiako Konstituzioak 31.1. artikuluan zera xedatzen du: “Guztiek gastu publikoei aurre egiten lagunduko dute, bakoitzak bere ekonomia-ahalbidearen arabera; horretarako, zerga-sistema zuzena ezarriko da, berdintasun- eta progresibitate- printzipioetan oinarriturik; sistema hori ez da inoiz konfiskagarri izango”.
Zergapetu beharreko kontribuzio-ahalmenak benetakoa eta oraingoa izan behar du, eta ez luke eratorri behar zergaren mekanikatik bertatik. Egoera hori, gure ustez, Hiri-lurren Balio-gehikuntzaren gaineko Zergaren likidazio batzuetan jartzen da agerian, izan ere, zerga hori erregulatzen duten arauek ez dute kontuan hartzen eskuratu ziren prezioaren azpitik transmititzea higiezinak. Hala ere, transmisio horiek gertatu gertatzen direla eta ez direla zerga-saihestearen ondorioa izaten adierazten ari da higiezinen trafikoa. Era berean, higiezinen katastro-balioa eguneratzeko prozesuak, oraintsu bukatutakoak, agerian jartzen ari dira udalerri batzuetan lurzoruetako batzuek balio-gehitzerik ez, baizik eta balio-gutxitzea izan dutela urte hauetan.
Pairatu dugun krisi ekonomiko sakonak berekin ekarri du bilketa murriztea -orain lehengoratzen ari bada ere-, eta zerga-saihestearen gaineko kezka handiagoa egotea eta iruzurraren aurkako borroka areagotzea.
Zerga administrazioak beharrezko erregularizazio prozedurak burutu behar ditu, herritar guztiek eraginkor bete dezaten konstituzioko betebehar hori. Alabaina, batzuetan, ahaztu egiten da hutsegite batzuk zergen araudiaren konplexutasunaren ondorio izaten direla, eta, zenbaitetan, foru ogasunek parte hartu ere egin dutela hutsegite horiek denboran luzatzen.
Zergapekoek, oro har, onartu egiten dute hutsuneak zuzentzea eta egokiak diren likidazio diferentzialak bidaltzea, baina oso kritiko agertzen dira ordenamenduak balizko erruduntasunik kontuan ez hartzearekin. Hau da, ez da inola ere kontuan hartzen foru ogasunek beraiek autolikidazio horien (normalean PFEZri dagozkionak) prestaketan edo horiek jasotzen zituzten datu okerrak denboran luzatzean eduki duten parte-hartzea.
Horregatik, foru ogasunek arreta areagotu behar dute beren bulegoetan egiten diren edo zergapekoen etxeetara autolikidazio-proposamen gisa bidaltzen diren errenta aitormenak prestatzean, eta, gainera, ahaleginak egin behar dituzte aitorpena aurkeztu eta berrikuspen prozesuei ekin artean berehalakotasuna lortze aldera.
Ezin dezakegu albo batera utzi pertsona gehienek, batzuek gehiago eta beste batzuek gutxiago, ez dutela zergen araudia ezagutzen, ezta zergaren likidazio mekanismoak ere.
Oraingo testuinguru ekonomikoan, inoiz baino gehiago, zorren ordainketa luzatzeko eta zatitzeko adostasunak eskaini behar dira, bai betearazpen-bidean bai borondatezkoan, ekonomia apalak dituzten pertsonen bizitza estutasunean jartzen ez dutenak.
Pertsona batzuen zaurgarritasun egoerak oso zail egiten du zorraren ordainketari aurre egin ahal izatea, ez bada bere egoera ekonomikoarekin bateragarria den geroratze berri bat ematen.
Nolanahi ere, gogoan izan behar da egoera zailetan ekonomia txikiek nekez egin diezaioketela aurre ordainketa-egutegi bati, baldin eta horrek bizirik irauteko behar dituzten baliabideen zati garrantzitsu bat erreklamatzen badie.
Komenigarria litzateke zerga administrazioek kasu bakoitzaren zirkunstantziak neurtzea, kudeaketa publikoan eraginkortasun printzipioa kontuan hartuta. Printzipio hori aplikatzeak zordundutako zenbatekoak itzultzearen alde egiten du, zorduna jasaten ari den gizarte bazterketarako prozesua larriagotzea ekarri gabe.
Zerga administrazioak aintzat hartu beharko luke, orokorrean, herritarrek ez dituztela baliabideak eta trebetasunak izaten, lehen unetik bertatik eta dagokien dokumentazioarekin aurkez ditzaten behar bezala oinarritutako eskabideak eta erreklamazioak.
Enbargoak gauzatzean, zerga-administrazioak Prozedura Zibilaren Legeak (PZL) ezartzen dizkion mugetara egokitu behar bere jarduera. Hala ere, zergapeko zordunak egiaztatu beharra dauka ea muga horiek bete diren, eta, hala ez bada, trabatze horren kontrako helegitea jarri, bertan azalduz zergatik uste duen PZLren 607. artikuluak ezarritako muga ekonomikoak gainditu direla, eta, hortaz, enbargoak ezin enbargatuzko ondasunei eragin diela, horiek duten balio handiagatik.
Prozedura hori konplexua da, eta aholkularitza eta laguntza egokirik izan ezean, oso zaila da gizarte- eta ekonomia-baliabide urriko pertsonek prozedura horri ondo aurre egin ahal izatea.
Ezinbestekoa da aldizkari ofizialetan ordenantza fiskalak behar bezala argitaratzea arauak indarrean jar daitezen, hau da, zertarako sortu diren kontuan hartuta, kasuan kasuko ondorio juridikoak izan ditzaten.
Beste kontu batzuei buruz, azpimarratu beharra dago zerga administrazioak bere jakinarazpenak egokitu behar dizkiela jakinarazpen horien hartzaile zehatzek eskatzen dituzten beharrizanei. Zergapekoa, normalean, ez da teknikari juridikoa izaten, ez eta zergen araudia eta horren prozedura desberdinak ezagutzen eta ulertzen dituen aditua ere. Hortaz, ahalegina egin beharko litzateke zerga administrazioek sarri bidaltzen dituzten jakinarazpen estandarizatuak argiagoak eta ulergarriagoak izan daitezen.
Herritar zergapekoarentzat oso alderdi garrantzitsuak izaten dira ordainketa egiteko modua, ordainketa egiteko dauzkan epeak, geroratzeak edo zatikatzeak eskatzeko aukerak, errekurtsoa jartzetik erator daitezkeen ondorioak... Garrantzi handiko elementuak dira horiek; askotan, ordea, oharkabean igarotzen dira, bai idazketan erabiltzen den letraren neurri txikiarengatik, bai kontu horiek azaltzeko erabiltzen den terminologia tekniko juridikoarengatik.
Epeak preklusiboak izaten dira tributu gaietan, beraz, behin likidazioaren aurka egiteko emandako epea igaro denean likidazioa errekurritu ez bada, irmoa izango da, eta, hortaz, ezin izango zaio aurre egin errekurtsoaren ohiko bideetan.
Betebehar fiskalei lotutako aitorpenak bitarteko telematikoen bidez aurkeztea orokortzen ari den une batean, nabarmendu behar da zerga-administrazioek administrazio elektroniko neutral eta inklusiboa lehenetsi beharko luketela, hau da, zergapekoari bide telematikoen bidez berarekin harremanetan jartzea erraztuko dion administrazioa, teknologia bereziren bat egitez edo berariaz inposatu gabe, eta, aldi berean, harremanetarako kanal gehigarriak sustatzen dituena, jada badaudenak eta herritar partikularren eskura daudenak baztertu gabe.
Azkenik, berriro ere esan behar da errekurtsoak ebazteko epearen barnean berariazko erantzun arrazoiturik ez eskaintzeak administrazioaren funtzionamendu zuzenaren kontrako prozeduraren patologia izaten jarraitzen duela.